Sprawa – dobre imię Polski na świecie, w tym na Ukrainie. Książka – „Atlantyda” Andrzeja Chciuka. Chodzi tu jednak nie tak o książkę w wersji oryginalnej, a o wydana w ubiegłym 2011 roku wersji w języku ukraińskim (tłum. Natałka Rymśka, wyd. Krytyka, Kijów).
„Atlantyda. Opowieść o Wielkim Księstwie Bałaku” oraz „Ziemia Księżycowa. Druga opowieść o Wielkim Księstwie Bałaku” są warte tego, aby po raz kolejny podjąć temat bardzo nieprostych stosunków w przedwojennej Galicji Wschodniej, stosunków między Polakami, Żydami i Ukraińcami. Niestety, ukraiński czytelnik, na ogół nie znający innych języków oprócz ukraińskiego i rosyjskiego, jest bardzo ograniczony co do wyboru pozycji książkowych o tym okresie historycznym. Wspomnień Polaków-wysiedleńców nie czyta, bo po polsku nie umie (chociaż nie zawsze jest to aż tak źle z powodu treści niektórych z książek, przedstawiających Ukraińców tępym, złym i w ogóle wrogim do Polski narodem). Natomiast ukazuje się wiele wspomnień nacjonalistów ukraińskich (szczególnie z Galicji), punkt widzenia których też dość rozchodzi się z prawdą. A dobrej książki polskiej tu brakuje, o czym już pisał KG (wywiad z Iwanem Swarnykiem oraz inne artykuły).
I nagle pośród tego morza ukraińskojęzycznych wspomnień ukazuje się perła, zysk od której może być większy od inicjatyw wielu polityków czy projektów. Szczere słowo drohobyczanina, kresowiaka oraz wielkiego patrioty Polski, przetłumaczone na język ukraiński, może uchylić tę prawdę, której wszyscy poszukuja, lecz biada, że nie razem, a w odrębności. Bo prawda u każdego swoja? Niestety, tak, a tak być nie powinno.
Na przykładzie prowincjonalnego Drohobycza-„półtora miasta” (bo pół polskie, pół żydowskie i pół ukraińskie) Andrzej Chciuk pokazuje, jaka realna sytuacja była w Galicji Wschodniej między I a II wojną światową. W parze idą bohaterstwo i podłość, duma i wstyd, zło i dobro, przepływają wielkie rzeczy przez drobne a nawet drobiazgowe sytuacje, zmuszają do zastanowienia się. Czemu tak, a nie inaczej? Boże, dlaczego to tak si stało? Te pytania nie tylko dla ludzi z tamtych czasów (Polaków, Ukraińców, Żydów, Niemców etc.), ale i dla ich potomków, nas z wami. Jesteśmy spadkobiercami tej spuścizny, która nieuchwytnie upływa hen-hen, do wieczności. Zatrzymywana jest w obrazkach naszych babci i dziadków, w ich pamięci i opowieściach, coraz bardziej sprzecznych ze sobą, w rujnujących się pomnikach materialnych tych czasów, w słowach potocznych z bałaku, którym się posługuje coraz mniej ludzi…
Drohobycz, Borysław, Truskawiec – takie bliskie i tak różniące się miejscowości. Jednoczy ich to, że są przedłużeniem „najlepszego miasta na świecie”, Lwowa. Mały Jędruś Chciuk z rodu Witkowskich przeżywa tu swoje dzieciństwo i młodość. Nie potrafi on zrozumieć chwiejnej wtedy polityki polskiej w stosunku do Ukraińców, nieraz staje w obronie niewinnie obrażanych, chociaż i sam staje się często obiektem wrogości „karaimów” (tak pogardliwie nazywano wtedy Rusinów). Wielka rodzina i wielkie towarzystwo, składające się z przedstawicieli różnych narodowości, cały szereg obrazów i ludzi, od tych bez śladu zapomnianych do znanych jak Szulc, rebe Awigdor, Mściwujewski czy Jarosz. Sportowe wydarzenia i rafineria Polmin, życie harcera, spacery, zabawy, drohobyckie gimnazjum, świątynie, „sklepy cynamonowe”, ulice, okolice, życie na dzień powszedni i na świeta swoje i święta sąsiadów – cały Drohobycz tych czasów postaje w swej piękności, w swej niepowtarzalności, a jednocześnie z takim podobieństwem życia w innych miasteczkach tego typu (Stryj, Brzeżany, Sambor, Przemyśl, Tarnopol, Stanisławów…). Czytając te wspomnienia Chciuka, jakoś zapomina się o tym, że pisze on je na dalekiej ziemi australijskiej, w dalekich jak od tych czasów, tak i od czasów naszych, latach 60-70.
Całkiem inna Polska, calkiem inny Drohobycz, calkiem inni ludzie. Lecz wciąż ten sam problem – być ludżmi, zawsze, w każdej sytuacji pozostawać Człowiekem. Chociaż Chciuk i nie mówi o tym wprost, lecz to jest konkluzja nie tylko z jego twórczości, a także i z jego życia, nieprostego życia nieprostego pokolenia nieprostych czasów.
W Drohobyczu trudno było dostać mi tę książkę. Znalazłem jej z trzeciej próby w jednym tylko sklepie książkowym, „Czas czytaty”. Ona wywołała wielki odgłos, niemal jednoznacznie pozytywny, w kręgach akademickich miejscowego uniwersytetu. Niestety, większość ludzi w Drohobyczu nie przeczyta tej książki z różnych powodów, napewno nie warto tu zastanawiać się nad przyczynami. Ci zaś kto przeczyta, mają szansę na emocyjny wstrząs, który może zmienić nieufność na zrozumienie, wrogość i ból – na przebaczenie. I dotyczy to jak Polaków, tak i Ukraińców, tych ostatnich – szczególnie. Bo jedna taka książka jak „Atlantyda” Andrzeja Chciuka może rozwiać na nic zakorzenioną w głowach wielu mieszkańców tej ziemi sowiecką propagandę, nastawioną wrogo do Polski, Polaków i polskości. A dla kogoś po lekturze może być i wielką dobrą nowiną to, że nie tylko Kijów był „kolebką trzech bratnich narodów – rosyjskiego, ukraińskiego i białorusińskiego”, ale i braćmi byli Rus, Lech i Czech. Bo o tym uczą tylko w polskich szkołach. Niestety…
Włodzimierz Kluczak, dwutygodnik „Kurier Galicyjski”
Також читайте
ТОП коментованих за тиждень